ԱՆՁՆԱԿԱՆ ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ԳԱՂՏՆԻՈՒԹՅՈՒՆԸ ԱՐԴԱՐ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ
Ամփոփագիր
Հոդվածում քննարկվում է այն հարցը, թե արդյոք անձնական տվյալների գաղտնիությունը ենթակա է ավելի խիստ սահմանափակումների, քան պահանջում են սահմանադրական նորմերը և այլ օրենսդրական ակտերը, որոնք երաշխավորում են արդար դատաքննության իրավունքի պաշտպանությունը: Հետազոտությամբ ընդգծվել է գաղտնիության իրավունքի սահմանափակումների պատշաճ հավասարակշռության պահպանման կարևորությունը, ինչը բարդ և կարևոր իրավական խնդիր է: Հոդվածում ուսումնասիրվում է գաղտնիության հայեցակարգը իրավական և գաղտնիության իրավունքի պաշտպանության պատմական զարգացման տեսանկյունից: Որպես անձնական տվյալների պաշտպանությունը երաշխավորող իրավական ակտերի օրինակ է բերվում Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիան: Ուսումնասիրությունը շեշտում է, որ անձնական տվյալների սահմանափակումը պետք է համապատասխանի օրենքին և չխախտի մարդու հիմնարար իրավունքները:
Հոդվածն այնուհետև անդրադառնում է արդար դատաքննության իրավունքին և ընդգծում, որ հրապարակային դատաքննության իրավունքը դրա անբաժանելի մասն է։ Դատավարությունը կարող է իրականացվել դատարանի որոշմամբ դռնփակ ռեժիմով՝ դատավարության մասնա- կիցների անձնական կյանքը, անչափահասների շահերը կամ արդարադատությունը, ինչպես նաև պետական անվտանգությունը, հասարակական կարգը կամ բարոյականությունը պաշտպանելու համար: Ուսումնասիրությունը ներկայացնում է «գաղտնիության ողջամիտ ակնկալիքի» գաղափարը, որն առաջին անգամ ձևակերպվել և կիրառվել է ԱՄՆ Գերագույն դատարանի կողմից 1967 թվականին, և որը շատ դեպքերում լայն կիրառություն է գտել միջազգային իրավական պրակտիկայում՝ անձնական տվյալների գաղտնիության իրավունքը պաշտպանելու համար: Ուսումնասիրությունը նաև ցույց է տալիս, որ ԱՄՆ Գերագույն դատարանի կողմից սահմանված թեստը կիրառելի է նաև այն դեպքերում, երբ այնքան էլ ակնհայտ չէ, թե հանրային դատավարության ընթացքում որ տվյալները կարող են համարվել գաղտնի և հրապարակման ոչ ենթակա:
Հիմնաբառեր. անձնական տվյալներ, գաղտնիություն, արդար դատաքննություն, իրավական պաշտպանություն, հրապարակային դատաքննություն, մարդու իրավունքներ:
DOI: https://doi.org/10.59560/18291155-2023.1-83
Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դատարանի վեբկայքն ստեղծվել է Եվրոպական միության և Եվրոպայի խորհրդի կողմից՝ Գործընկերություն հանուն լավ կառավարման (ԳԼԿ II) ծրագրային ձևաչափի շրջանակներում ֆինանսավորվող և Եվրոպայի խորհրդի կողմից իրականացվող «Աջակցություն դատական բարեփոխումների իրականացմանը` Հայաստանում դատական իշխանության անկախության և արհեստավարժության ամրապնդումը» ծրագրի շրջանակներում: Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դատարանի վեբկայքում ներկայացված տեսակետները որևէ պարագայում չեն կարող համարվել Եվրոպական միության և/կամ Եվրոպայի խորհրդի պաշտոնական տեսակետի արտահայտում:
Սահմանադրական դատարանի պաշտոնական կայքի վերազինումը հնարավոր է դարձել Ամերիկայի ժողովրդի աջակցությամբ՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Միջազգային զարգացման գործակալության (ԱՄՆ ՄԶԳ) ֆինանսավորմամբ իրականացվող՝ ԱՄՆ ՄԶԳ Հայաստանի Արդարադատության ոլորտի աջակցության ծրագրի շրջանակում: Կայքի բովանդակության պատասխանատուն ՀՀ Սահմանադրական դատարանն է: Կայքում տեղ գտած տեսակետները պարտադիր չէ, որ արտացոլեն ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության կամ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների կառավարության տեսակետները: